مجله دنیای امروز

تهران - ایرنا - با گذشت سه روز از سرنگونی پهپاد نظامی فوق مدرن آمریکا توسط نیروی هوا - فضای سپاه پاسداران و تداوم بازتاب های رسانه ای و سیاسی این اقدام تحسین برانگیز، همچنان بسیاری از دیپلمات ها؛ صاحب نظران و رسانه ها به تحلیل ابعاد آن و تاثیر آن بر میزان تنش ها میان ایران و آمریکا می پردازند.

ورای سرنگونی پهپاد فوق مدرن آمریکایی از سوی نیروهای مسلح و اثبات توانایی‌های عملیات پدافندی ایران، مواضع پسینی و نحوه اقدام آمریکا و ایران به عنوان دو طرف ماجرا از اهمیت دوچندانی برخوردار است.

«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا به اقدام ایران واکنش متناقض نشان داد؛ او در نخستین موضع گیری در صفحه توئیتر خود نوشت که «ایران مرتکب اشتباه بسیار بزرگی شد». واکنش بعدی ترامپ اما با نرمشی چشمگیر همراه بود و در جریان نشست خبری مشترک با «جاستین ترودو» نخست وزیر کانادا با بیان اینکه «باورش سخت است که حمله به پهپاد عمدی بوده»، افزود: احتمالاً یک نفر به اشتباه این کار را انجام داده است.

سپس روز گذشته ابتدا ایران را تهدید به تحریم‌های گسترده‌تر کرد و سپس در توییتی متفاوت از ایران برای هدف قرار ندادن هواپیمای باسرنشین تشکر کرد. رئیس جمهوری آمریکا با بیان اینکه ایران می‌توانست یک هواپیمای این کشور با ۳۸ سرنشین را هدف قرار دهد، آن را تصمیمی خردمندانه خواند.

«امیرعلی حاجی زاده» فرمانده نیروی هوافضای سپاه نیز در نشستی خبری که برای نمایش قطعات پهپاد سرنگون شده برگزار شده بود از امکان سرنگونی یک هواپیمای تجسسی دیگر آمریکا خبر داد.

وی افزود: در لحظه رهگیری پهپاد، یک هواپیمای تجسسی دیگر با ۳۵ سرنشین در نزدیکی آن پرواز می‌کرد، می‌توانستیم آن را سرنگون کنیم اما این کار را نکردیم.

اگرچه نوع توییت ترامپ به دلیل رفتار پوپولیستی او می‌تواند اقدامی عادی تلقی شود اما اساساً رئیس جمهوری آمریکا در رفتاری مشابه رؤسای جمهوری آمریکا تلاش کرد تا فشار حداکثری آمریکا را در دوگانه جنگ و مذاکره حفظ کند و در آخرین توییت خود کنار گذاشتن گزینه نظامی را رد و اعلام کرد که "برخلاف ادعای مردم، من برای همیشە حملە بە ایران را متوقف نکردم، فقط در حال حاضر این حملە متوقف شدە است".

به باور بسیاری از تحلیلگران ریشه‌های اقدام ایران را می‌توان برآیند رفتارهای آمریکای ترامپ در تصاعد تنش در خلیج فارس در چرخه‌ای از روندها دانست؛ روندهایی که از اردیبهشت ۹۷ با خروج دولت ترامپ از توافق بین المللی برجام آغاز شد و سپس در دو مرحله در مرداد و ابان ۹۷ سلسله تحریم‌های اقتصادی یکجانبه را علیه ایران شکل داد. البته اقدامات آمریکا تنها به روند بازگشت تحریم‌ها منتهی نشد و دولت ترامپ، ابتدا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست گروه‌های تروریستی قرار دادو پس از آن تحریم‌ها را بر صنعت پتروشیمی ایران نشانه رفت.

اما در میانه تنش‌های سیاسی پرسش اساسی مطرح خواهد بود که دولت ترامپ در پس سیاست فشار حداکثری و تکمیل کننده آن یعنی تصاعد تنش‌ها چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ و پرسش مهمتر آنکه آیا اساساً ترامپ و تیم مشاوران امنیتی او یعنی "جان بولتون" مشاور امنیت ملی و "مایک پمپئو"وزیر امورخارجه آمریکا به دنبال ایجاد جنگ یا افزایش تنش برای کسب امتیازات حداکثری در یک مذاکره آسان هستند؟

برخی تحلیلگران حوزه سیاست خارجی براین باورند که دولت ترامپ در پس حضور پهپادی و اقدام ایران در سرنگونی ان به دنبال عملیاتی سازی سناریوی اجماع سازی بین المللی علیه ایران است. همان ابزاری که به واسطه دیپلماسی برجامی دولت روحانی در این سه سال پاشنه آشیل دولت ترامپ بوده و به عنوان یک ابزار نتوانسته کارایی آن‌چنانی داشته باشد.

فرایند اجماع سازی علیه ایران هر چند از همان روزهای نخست دولت ترامپ آغاز شده بود اما در روزهای اخیر پررنگ‌تر از گذشته است. پس از حملات مشکوک به نفت کش‌ها در دریای عمان، «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه ترامپ اظهار کرد که آمریکا در حال تشکیل ائتلاف بین المللی علیه ایران است.

البته چنین گزاره‌ای بار دیگر از زبان «پاتریک شاناهان» سرپرست وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا که به تازگی از این مقام کناره گیری کرده، ایراد شد. او در جمع خبرنگاران آشکارا از مثلث ضدایرانی پرده برداشت و تاکید کرد که او به همراه پمپئو و جان بولتون برای اجماع سازی بین المللی علیه ایران می‌کوشند.

اما از اهدف دیگر دولت ترامپ و مواضع پسینی آن درباره رخداد سرنگونی پهپاد آمریکایی و تصاعد تنش را می‌توان در افزایش فشارها نه تنها به ایران بلکه به همه طرف‌های برجامی جهت انجام مذاکرات جدید دانست.

دولت ترامپ تاکنون با ابزارهای مختلف از تحریم‌های اقتصادی گرفته تا تهدید نظامی، تلاش کرده تهران را به توافقی جدید ناگزیر سازد؛ تلاش‌هایی که تاکنون نتیجه‌ای به همراه نداشته است.

در هفته‌های اخیر اما رویکرد ترامپ تا حدی تغییر یافته و او همزمان با اعمال تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی، ادبیات تقابلی خود را به نحو چشمگیری تعدیل کرده است. تاکید بر عدم تمایل آمریکا به تغییر رژیم، فرستادن چند میانجی گر و همچنین تلاش برای مذاکره و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بخشی از تکاپوی ترامپ به شمار می‌رود. به نحوی که "برایان هوک" مسئول گروه موسوم به "اقدام ایران" در وزارت خارجه آمریکا روز جمعه پس از ملاقات با مقامات سعودی در کنفرانس خبری گفت: دیپلماسی ما به ایران این حق را نمی‌دهد که با نیروی نظامی پاسخ دهد. ایران باید دیپلماسی ما را با دیپلماسی پاسخ دهد و نه با نیروی نظامی.

اما رویداد سرنگونی پهپاد آمریکا و پیامدها و پس‌لرزه‌های آن را باید نقطه عطفی در قدرت بازدارندگی ایران در روابط به‌شدت پرتنش ایران و آمریکا بدانیم. اما باید تاکید کرد اکنون زمان فرایندهای دیپلماسی محور و بهره گیری از مقدورات ملی و کاهش محذورات برای ایجاد فرصت‌های تازه است؛ دیپلماسی ایرانی می‌تواند ققنوس طلایی بازدارندگی و کسب منافع ملی در سطح منطقه‌ای و بین المللی باشد.